مفهوم اعتیاد و سیر شکل‌گیری اعتیاد

مفهوم اعتیاد به مواد مخدر

اعتیاد از لحاظ لغوی به‌معنای استفاده مکرر از یک شیء و یا انجام متعدد و متداوم یک فعل خاص می‌باشد و از لحاظ مفهومی و نظری نیز به معنای وابستگی جسمانی و روانشناختی فرد به انجام یک فعل خاص است که تداوم انجام فعل مورد نظر را به یک ضرورت تبدیل می‌کند، به‌گونه‌ای که کناره‌گیری از انجام فعل مدنظر عملکرد جسمانی و روانشناختی وی را مختل کند (عیسی‌نژاد، ۱۳۹۶).

ماده مخدر هرنوع دارو یا ترکیبات طبیعی _ شیمیایی است که استفاده از آن منجر به سرخوشی موقت و به مرور وابستگی جسمانی و روانشناختی فرد به استفاده از آن ماده می‌شود، لذا اعتیاد به مواد مخدر به‌معنای تمایل جسمانی _ روانشناختی فرد به استفاده مکرر و متداوم از مواد مخدر در فواصل زمانی متغیر می‌باشد،

استفاده‌ای که درصورت عدم‌تداوم عملکرد طبیعی فرد را مختل می‌کند (چوپانی و کرمی، ۱۳۹۵). از دیدگاه فیزیولوژیست‏ها اعتیاد عبارت است از حالتی که استعمال متوالی یا متناوب ماده مخدر در فرد ایجاد می‌کند، درواقع به اعتقاد این گروه با استعمال مواد مخدر تحریک‌پذیری سلول‌های عصبی و دستگاه عصبی تا حدِ زیادی افزایش می‌یابد و برگشتن سیستم روانشناختی و جسمانی را به حالت تعادل دشوار می‌سازد (بروکی میلان، ۱۳۹۰).

معتاد عبارت است از شخصی که در نتیجه استعمال متمادی دارو، در بدن وی حالت مقاومت اکتسابی ایجاد شده به گونه‌ای که استعمال مکرر آن موجب کاهش تدریجی اثرات آن می‌گردد، بنابراین پس از مدتی محدود مقادیر بیش‌تری از دارو را می‌تواند بدون بروز ناراحتی تحمل کند و در صورتی که دارو به بدن او نرسد، تعادل کارکردی وی به می‌ریزد و حالتی در وی ایجاد می‌شود که تحت عنوان سندرم محرومیت از آن یاد می‌شود (زاهدی، اله‌قلیلو، ابوالقاسمی و نریمانی، ۱۳۸۹).
هر ماده‌ای که عملکرد طبیعی بدن را از لحاظ جسمانی، روانی و عاطفی تغییر بدهد، مواد مخدر نام دارد، موادی که از جمله آن‌ها می‌توان به سیگار، الکل، تریاک، هروئین، کوکائین و انواع قرص‌ها و مواد توهم‌زای دیگر نظیر ترامادل و یا دیاسپام اشاره کرد (آریناس و گریف، ۲۰۰۰).

از آنجا که این مواد مخدر به‌طور خاص بر سیستم اعصاب مرکزی شامل مغز و نخاع تاثیر می‌گذارند و به‌مرور خلق، تفکر، ادراک و رفتار فرد را تغییر می‌دهند تحت‌عنوان مواد روانگردان نیز از آن یاد می‌شود، یعنی موادی که باعث تغییراتی خاص در ابعاد وجودی فرد یعنی تفکر، احساس و رفتار وی می‌شود (طارمیان، ۱۳۹۰). اعتیاد و وابستگی تنها در تعـداد محــدودی از اشخاصــی کــه داروهــای اعتیــادآور مصــرف می‌کنند روی می‌دهد، این افراد نسبت به کسانی که داروهای اعتیـادآور مصـرف نمـی‌کننـد تفـاوت قابـل ملاحظـه‌ای در استعداد فردی به وابستگی دارند (محمدخانی، ۱۳۸۶).

برخلاف بـاور معمـول، بیشتر کسانی که در حد وابستگی، مواد را تجربه کرده‌انـد، بـه مواد وابسـته نمـی‌شـوند. بـا ایـن وجـود جمعیـت کـوچکی از مصرف کنندگان وجود دارند کـه بـه راحتـی بـه مـواد وابسـته می‌شوند (دهقان، ۱۳۹۵).

سیر شکل‌گیری اعتیاد

برنا (۱۳۹۵) تاکید دارد که اعتیاد و وابستگی به مواد مخدر قالبی فرایندی دارد و افراد طی مراحل گوناگونی به مواد مصرفی اعتیاد پیدا می‌کنند، مراحلی که از دیدگاه متخصصی گوناگون متفاوت می‌باشد با این‌حال یکی از تقسیم بندی‌هایی که تقریبا پذیرشی جامع در بین متخصصی دارد، تقسیم‌بندی مراحل اعتیاد به سه مرحله زیر می‌باشد:

۱) مرحله آغازین

در این مرحله تغییرات ظاهری شخص معتاد توسط افراد غیرمتخصص، به سختی قابل تشخیص است. این مرحله دربرگیرنده‌ی نشانه‌هایی نظیر لاغرشدن چهره و ایجاد گودی‌های مختلف در صورت و زیر چشم، پرخاشگری و بدرفتاری با اعضای خانواده و دوستان، بررسی پیوسته ظاهر خویش و ابراز نگرانی از تحلیل آن و مشغولیت ذهنی بیش از حد نسبت به خود (امیری، ۱۳۹۱).

۲) مرحله پیشرفت حداقلی

در این مرحله نشانه‌های اعتیاد تا حدی قابل تشخیص است که ازجمله آن‌ها می‌توان به کاهش بسیار زیاد وزن بدن، تغییر دائمی رنگ چشم و لب، ایجاد چروک‌های صورتی، تغییر شکل چشم و حالت بدن، دشواری در حفظ تعادل، تغییر تن و لحن صدا و بیان (باوری، ۱۳۸۸).

۳) مرحله پیشرفته

در این مرحله عملکرد فرد در انجام تکالیف مختلف زندگی دچار مشکل می‌شود، تغییرات خلقی منفی در فرد ایجاد می‌شود، احساس بی‌ارزشی و خودکوچک‌انگاری در فرد ریشه می‌زند، قدرت توجه و تمرکز فرد مختل می‌شود، مشکلات رفتاری و انحرافات روانشناختی و اجتماعی نیز احتمال وقوعش در فرد افزایش می‌‌یابد (پازانی، ۱۳۸۳).

۴) مرحله آخر

در این مرحله فرد به‌طور کامل به ماده مصرفی وابسته است و معتاد کامل تلقی می‌گردد، مرحله‌ای که با نشانه‌هایی نظیر طرد شدن از محیط خانواده و دوری از دوستان و اطرافیان، گرایش به همسالان و دوستان معتاد و گذراندن بیش‌تر اوقات با آن‌ها، بروز بدکارکردی‌های روانشناختی نظیر افسردگی، ناامیدی و حتی گرایش به خودکشی (حسنی، ۱۳۹۳).

نویسنده: فائزه عاطفی کارشناس مددکاری اجماعی – جمعیت خیریه تولد دوباره